miércoles, 26 de marzo de 2014

HISTORIAS NUNCA CONTADAS DE SALVATIERRA Y SUS PARROQUIAS.





No pasamento do noso tempo deixamos atrás moitas historias que permanecen esquecidas entre a grafía de antigos documentos cuxo periplo os mantivo agachados lonxe do lugar no que sucederon. Esta historia que contamos aconteceu a mediados do século XIX, alá polo ano 1869 e cóntanos como unha débeda satisfeita en virtude dun concepto moi actual como é a dación en pagamento, rematou nun negocio desastroso para dous veciños de Salceda de Caselas e San Miguel de Cabreira. Juan Manuel González Estevez e Juan Bernardino Souto Rodriguez, adquiren a José Mantilla Pareja de Arantey por esta vía da dación en pagamento contra unha débeda de 500 escudos unha casa no terreo da Fillaboa. O que ignoraban estes bos homes é que a adquisición levaba aparelladas cargas que lles enfrontarían con alguén moi poderoso representado para máis inri por un dos seus veciños na parroquia de Cabreira Avelino Pérez Davila, daquela e como diciamos, representante e apoderado do Duque de Hijar, Duque de Lécera e Conde de Salvatierra. Todo o proceso aparece recollido nas alegacións feitas no documento notarial instruído pola notaria de Manuel Groba e Tapia na vila de Puenteareas no dia 26 de xuño de 1869.








En el devenir de nuestro tiempo dejamos atrás muchas historias que permanecen olvidadas entre la grafía de antiguos documentos cuyo periplo los ha mantenido ocultos lejos del lugar en el que sucedieron. Esta historia que contamos aconteció a mediados del siglo XIX, allá por el año 1869 y nos cuenta como una deuda satisfecha en virtud de un concepto muy actual como es la dación en pago, acabó en un negocio desastroso para dos vecinos de Salceda de Caselas y San Miguel de Cabreira. Juan Manuel González Estevez y Juan Bernardino Souto Rodriguez, adquieren a José Mantilla Pareja de Arantey por esta vía de la dación en pago contra una deuda de 500 escudos una casa en la finca de la Fillaboa. Lo que ignoraban estos buenos hombres es que la adquisición llevaba aparejadas cargas que les enfrentarían con alguien muy poderoso representado para más inri por uno de sus vecinos en la parroquia de Cabreira Avelino Pérez Davila, a la sazón y como decíamos, representante y apoderado del Duque de Hijar, Duque de Lécera y Conde de Salvatierra.Todo el proceso aparece recogido en las alegaciones hechas en el documento notarial instruido por la notaria de Manuel Groba y Tapia en la villa de Puenteareas en el dia 26 de junio de 1869.





TOMAS WASHINGTON, SQUARE. CENTURY XIX-ESTAMPAS SEPIA

Aunque el enfoque de los contenidos del blog están relacionados con la historia del Condado-Salvatierra de Miño y Salceda de Caselas- esta vez he tenido la idea de dar un giro más cosmopolita, menos localista a esos contenidos. He rescatado las fotografías de un libro que constituye el legado de mi abuelo materno en sus andanzas por América a principios del siglo XX. Estas fotos y un reloj Ausonia de cuerda modelo Antles de 1884, es lo poco que queda de su memoria y puede ser que la digitalización de esas imágenes depare alguna sorpresa agradable. Como una buena parte de las imágenes pertenecen a América del Norte, haremos una cortés traducción para algún visitante de habla inglesa, que alguno hay, pidiendo disculpas de antemano porque nuestro nivel de inglés es deficiente y habrá que recurrir a traductores automáticos que no siempre lo trasladan de una manera correcta. Esta es otra de una serie que publicaremos de vez en cuando sin alejarnos de la línea histórica seguida hasta el momento.












CIRCULO DE TOMAS, WASHINGTON- Estos círculos de Washington son una de sus más bellas atracciones, estando adornados con estatuas las cuales no son un poético adorno sino que son representaciones de grandes patriotas  como Washington, Scott, Farragut, MacPherson, Dupont, cuyos nombres son imperecederos. En este círculo aquí visible está la estatua del General Tomas honrando a uno de sus héroes nacionales. De este círculo, como de los otros se extienden las avenidas de norte a sur, este u oeste.( así en el original-original text)





Although the approach of the contents of blog is related to the history of County-Salvatierra de Miño and Salceda de Caselas-, In this moment I have had the idea to give a more cosmopolitan turn, less local to those contents. I have rescued the photographies of a book that constitutes the legacy of my maternal grandfathers in its fates by America at the beginning of century XX. These photos and a Ausonia clock Antles model of 1884 he is everything what lives on its memory and can be that the digitalization of those images causes some pleasant surprise. As a good part of the images belongs to North America, we will make a courteous translation for some visitor of English speech, that some has, requesting excuses because our level of English is deficient and will be necessary to use to automatic translators who not always transfer it of a correct way. This is another in a series that we will publish from time to time without moving away to us of the followed historical line until the moment










Nota- Se trata de un libro de ilustraciones y fotografías de paisajes naturales y urbanos del Mundo con texto al pie de cada imagen. Está encuadernado en piel marrón y no figura ninguna referencia a su autoría, edición o impresión.

lunes, 24 de marzo de 2014

PLEITO EN SALVATIERRA COMENZANDO EL SIGLO XVII


En este documento proveniente del Archivo de Hijar encontramos como litigantes a Diego Sarmiento de Sotomayor conde de Salvatierra, marqués de Sobroso contra Fernando Zores sobre la posesión de los  montes de Salvatierra de Miño . Divulgamos algunas de las partes de esta alegación, una joya testimonial del siglo XVII.






"En el pleito que vuestra V.M. tiene visto entre D. Fernando Zores de una parte y Don Diego Sarmiento de Sotomayor, cuya es la villa de Salvatierra y Sobroso de la otra parte: por parte de Don Diego se suplica a V.M se sirva de advertir:


Que este pleito está visto solamente en lo que toca a los montes de Alfoz de Salvatierra sobre que cayó el auto de prueba, los cuales pretende Don Fernando Zores* que son públicos y concejiles de los vecinos de la villa y alfoz de Salvatierra y que Don Diego Sarmiento los tiene ocupados sin título y debe ser condenado a que los desocupe y deje libres al concejo:

*Sin querer restar un ápice de rigor a esta entrada intuimos que Don Fernando Zores podría tratarse en realidad de Fernando Ozores, hijo de Don Antonio Ozores y Sotomayor, de la casa de Teanes. si bien este supuesto queda por confirmar.

Don Diego Sarmiento pretende que dichos montes son suyos propios y que los posee justamente y debe ser absuelto de la demanda de Don Fernando para lo cual se fundarán dos cosas: la primera que Don Fernando Zores  no funda su intención ni prueba que los montes sobre que es el pleito sean públicos y concejiles. La segunda que los montes son de Don Diego Sarmiento y de su casa y mayorazgo.

                     PRIMUS ARTICULUS

Que cuanto a lo primero presupongo que  Don Diego Sarmiento en este pleito es reo y poseedor de estos términos y montes y como a tal le puso demanda Don Fernando Zores y consta ser poseedor  Don Diego Sarmiento porque como a tal se le pone esta demanda y Don Fernando confiesa y articula en la sexta pregunta del interrogatorio de su primera probanza que Don Diego sarmiento y Don Garcia Sarmiento, su padre, están en posesión de los montes y de arrendarlos y aforarlos desde el año de mil quinientos treinta y cuatro que son sesenta y seis años de posesión confesada por manera que Don Diego Sarmiento lleva la renta de los montes aforados y arrendados y de los que se labran sin fuero, o arrendamiento lleva la ración (que llaman en aquella tierra) . Que es la décima parte de los frutos que en ellos se recogen y así Don Diego Sarmiento es poseedor de los montes..




…Y así en nuestro caso sea de preferir la probanza de Don Diego Sarmiento en cuanto prueba que los que labraban y rompían estos montes lo hacían como sus colonos y le pagaban la renta y raciones de ellos y no hay que hacer caso de lo que dicen los testigos de Don Fernando que los labraban como concejiles sin pagar de ellos renta a D. Diego

                          SECUNDUS ARTICULUS

No siendo como no es concluyente a probanza de Don Fernando en cuanto al dominio de los montes no tenía Don Diego Sarmiento necesidad de probanza para ser absuelto como se dijo en el articulo precedente pero cuando tuviera necesidad de probar que los montes sobre que es el pleito son suyos lo prueba Don Diego y Sarmiento por el privilegio y merced del Señor Rey Don Juan fecha año de 1389 a Payo Sorred  de Sotomayor bisabuelo de dicho Don Diego Sarmiento que está en este pleito presentado y dice que la hace md de la villa de Salvatierra y su alfoz con todas sus renta y montes y prados y dehesas y aguas corrientes……




DON FERNANDO ZORES ARGUYE CON LA LEY DE TOLEDO

Y en el caso que estamos para excluir el remedio de la ley de Toledo que intenta don Fernando Zores hasta la posesión de 40 años con título y aun que el título fuera unido de los concejos o titulo hereditario porque con esto se prescriben los montes labrados y cultivados que se redujeron a cultura de montes concejiles…..

INSIDIAS

Y no obstante decir que algunos testigos de Don Diego en dicha segunda probanza que  hizo Antonio Rodríguez, receptor se retractaron de lo que tenían dicho en favor de Don Diego Sarmiento a lo cual responde lo primero y por la información que Don Diego sarmiento dio de la querella de este receptor consta cuan mal hizo su oficio porque se fue a comer y dormir en casa de Don Fernando y contrajo con él tanta amistad que en su nombre inducía a los testigos que declarasen en su favor y contra Don Diego Sarmiento diciéndole que mirasen lo que hacían porque Don Fernando no pretendía estos montes para sí sino para ellos y que si don Diego salía con ellos quedarían los testigos perdidos y sus hijos esclavos de Don Diego y siempre dirían que mal siglo viesen las ánimas de sus padres que habían favorecido a Don Diego Sarmiento.



….Importa muy poco la diligencia de la parte de Don Fernando y la malicia de su receptor en hacer retractar a algunos testigos pues se ha de citar a sus primeras declaraciones y sin ellos puedan otros muchos que se ratificaron y concluyen la inmemorial y basta la posesión de 40 años con el titulo de Don Diego como prueba fundada y la parte contraria articula y prueba que Don Diego y sus antecesores poseen estos montes de más de 66 años aforándolos y llevando la renta y raciones de ellos y así se uso la probanza y confesión contiene lo que basta a Don Diego para excluir el remedio de la ley de Toledo que intenta Don Fernando y para ser absuelto Don Diego pues para ello basta posesión de 40 años con titulo como queda dicho. cum abendam ...."



FUENTE- Archivo histórico Provincial de Zaragoza

viernes, 21 de marzo de 2014

INTERROGATORIO DE ENSENADA- SAN MIGUEL DE CABREIRA 1752







Os datos desta inquisa nos achegan a unha visión da parroquia no ano 1752. A transcripción respeta os caracteres da grafía da época e nos aporta datos curiosos de sua fisonomía social e cultural; lindes, explotacions agrícolas, ocupacions, algunas tan curiosas como a de cirujano sangrador, medidas usadas, número de habitantes e casas, tributos que deben satisfacer, fálanos dos muiños e propietarios, en fin una semblanza sempre interesante. En posteriores entradas daremos conta do libro eclesiástico e do de legos.



viernes, 14 de marzo de 2014

Catastro del Marqués de Ensenada en las parroquias de Salvatierra de Miño


foto castillo de Salvatierra principios S XX 





Entre 1750 e 1754 todas las poblaciones de "las Castillas" fueron sometidas a un interrogatorio constituido por las 40 preguntas siguientes:



Nombre de la población (pregunta 1); jurisdicción (2); extensión y límites (3); tipos de tierras (4, 5); árboles (6, 7, 8 y 13); medidas de superficie y capacidad que se usan (9, 10); especies, cantidad y valor de los frutos (11, 12, 14 y 16); diezmos y primicias (15); minas, salinas, molinos y otros "artefactos" (17); ganados (18, 19 y 20); censo de población, con vecinos, jornaleros, pobres de solemnidad (21, 35 y 36), censo de clérigos (38) y conventos (39); casas y otros edificios (22); bienes propios del común (23), sisas y arbitrios (24), gastos del común, como salarios, fiestas, empedrados, fuentes (25), impuestos (26 y 27); actividades industriales y comerciales, con la utilidad de los bienes o servicios producidos: tabernas, mesones, tiendas, panaderías, carnicerías, puentes, barcas sobre ríos, mercados y ferias (29), hospitales (30), cambistas y mercaderes (31), tenderos, médicos, cirujanos, boticarios, escribanos, arrieros etc. (32); albañiles, canteros, albéitares, canteros, herreros, zapateros etc. (33, 34); embarcaciones (37); bienes enajenados (28) y rentas propias del Rey (40)



Esta información nos permite indagar en el pasado reciente de nuestros pueblos. En esta entrada nos ocuparemos de San Lorenzo de Salvatierra y en ella podremos saber algunos detalles tan curiosos como que los procuradores eran labradores y los labradores se ejercitaban en la justicia u otros que revelamos a continuación. En entradas posteriores nos ocuparemos de otras parroquias y en algún caso, incluso iremos más allá de la información disponible en red transcribiendo libros de bienes y eclesiásticos, solo disponibles en Archivos históricos.


 “En el aiuntamiento a que se remiten hay una barca sobre el rio Miño que sirve para pasar la gente que transita por el distrito de dicha feligresía desde este reino al de Portugal y de aquel a este, que la metad de ella es del dueño jurisdiccional y la otra metad perteneciente de la Camara del rey de dicho Reino de Portugal. Una metad de barca trae en arrendamiento Antonio López y por ella paga cada año al enunciado dueño jurisdiccional ciento treinta y dos reales siendo requerido el primero el ponerla capaz para el ejercicio de navegar y por lo que mira a la parte del Rey de Portugal la administran algunos sujetos de aquel reino por quenta de su Rey sin que sepan ni puedan decir en que conformidad porque como el rio divide los dos reinos, unas veces reside la barca en el de Portugal y otras en este y responde.

Al capitulo diecisiete dixeron que en la citada feligresía, no hay minas, salinas, ni otro artefacto alguno a excepción de un molino arinero negro sitio en donde llaman Cordeiro que se compone de quatro ruedas perteneciente a Don Jacobo Sotelino vecino de la Feligresia de San Juan de Fornelos, muele con agua…..

Al capitulo veinte y uno dixeron que la referida villa y feligresía se compone de ducientos y diez y seis vecinos aunque ninguno de ellos avite en casa de campo o alquería y responden

Al capitulo veinte y dos dixeron que en dicha villa y feligresía hay ducientas y diez y ocho casais avitables, ocho inavitables y diez arruinadas por el establecimiento de las quales no obstante ser del señorío que dejan dicho al capitulo dos no pagan a sus dueños vasallaje y responden

Al capitulo treinta y dos dixeron que en dicha villa y feligresía de lo que contiene ay dos procuradores (¿) llamados Antonio Lopez y Juan Lorenzo a cada uno de los cuales le concederían de producto anual por su oficio sesenta reales de vellón, un maestro de niños llamado Don Gonzalo da Fonte, clérigo de menores hordenen a quien concederán de utilidad cada año por este respecto sesenta reales de vellón, un ministerio de la justicia hordinaria, llamado Francisco Araujo al qual le concederán de utilidad cada año por este respecto ochenta reales de vellón, un alcaide de la carzel llamado Juan de Guillade el mozo a quien le concederán de utilidad al año por esta razón quarenta reales y dichos procuradores y alcaide además de este oficio exercen el de labrador y por lo que mira a los mas miembros de justicia que llevan expuesto ……

Al capítulo treinta y tres dixeron que las ocupaciones de artes mecánicas que ay en dicha feligresía tan solamente un cantero por cuio oficio trabajando solo en el le regulan tiene de utilidades diariamente tres reales de vellón y responden


Al capitulo treinta y ocho responden que en la citada villa y feligresía ay nueve clérigos y responden




viernes, 7 de marzo de 2014

O APOSTOL DO AGRARISMO; BASILIO ÁLVAREZ EN SALCEDA DE CASELAS



En datas recentes e dende a páxina do actual Alcalde de Salceda Marcos Besada  ofrecíase una faciana descoñecida de Faustino Juste Dominguez, fillo de Casimiro Juste, Alcalde de Salceda na Primeira República(1.8 73-1.874) nado en Salceda no ano 1871.


                                    Faustino Juste Dominguez. Imaxen da páxina de Marcos besada


De él se comentaba neste apunte na rede social, que no ano 1914 era o presidente da Federación Agraria de Salceda de Caselas o que nos serve para entender algún dos feitos acontecidos en Salceda y Salvaterra, que xunto con outras localidades do Sur Pontevedrés (Vigo, Pontareas, A Garda, Redondela) formaron a punta de lanza dun movimiento agrario forte e resolto a rematar cos privilexios abafantes da igrexa neste contexto histórico. A presenza en Salceda de Faustino Juste, tería moito que ver coa visita que neste mesmo ano de 1914, concretamente no mes de Maio achegou as terras do Caselas a un dos persoeiros mais relevantes do movimiento agrario de Galicia. Estamos a falar de Basilio Álvarez. De orixen popular -era fillo dun Ferreiro de Orense- a principios de seculo vai cara a Madrid como capelán do Marqués de Urquijo e comeza a destacar con colaboracións periodísticas e incluso fai alguna incursión na literatura.








Tras un tempo como abade de Beiro comeza un periplo incesante de mítines donde destaca como un grande orador antiforista e anticaciquista. A realidade é que os nosos bisabós, que viñan de presenciar un recalcitrante discurso católico dos padres Jesuitas mencionados na anterior entrada das misions ,topábanse agora con este outro discurso ben diferente dun crego que aldraxaba contra os caciques e ofrecialles a redención dos foros, polo que non gañaban para sustos e desconcerto. Neste mes de Maio do ano 1914 que falábamos, Acción Galega, como Movemento Agrarista, desembarca cun Mitin en Salceda xuntando as Sociedades de Agricultores da zona. A convocatoria, na que según a prensa da época asistirán tres mil personas, celebrarase na finca de Pegullal propiedade por ese tempo do alcalde de Salceda Manuel Lorenzo . Esta ubicación e elexida porque as autoridades prohibirán a celebración na vía pública. A ela asisten diferentes personalidades entre as que destacan o director do xornal da Guardia Heraldo Guardes Sr Durse, o Presidente da Federación de Pontevedra Sr Rodriguez ou o redactor do Heraldo de Madrid Sr Laguía. Se menciona tamén a un suposto catedrático de Orense de apelido Nuñez Couto, dato este que nos fai pensar nun posible erro periodístico, xa que na documentación consultada no existen referencias a este personaxe e si numerosas ó Agrarista de Cambados Joaquin Nuñez de Couto que desempeñou una importante labor na loita agraria.

As conclusión aprobadas nesta xuntanza agraria foron entre outras:


-Pedir o Goberno a supresión dos dereitos arancelarios sobre a importación de millo e centeo.

-Supresión das diputacions provinciais.

-Supresión dos alcaldes de Real orden


Durante a celebración do mitín concentrouse un importante número de axentes da Garda Civil, feito este que foi amplamente censurado.



A efervescencia de estes movimentos non se entende sin a perspectiva de dita época . En Salvaterra se perpetrara o crimen de Francisco Rodriguez “Pancho” fundador dunha das primeiras sociedades agrarias do Condado, en Lourido, e o que dedicamos un espazo neste blog, coa inclusión de formato pdf do libro para lectura o descarga. Paralelamente en Salvaterra destacaba a figura como activista de Manuel Mariño Mendez que xunto co Publicista de Pontareas Angel Martinez Castro desenrolaron una febril actividade reivindicativa.



Manuel Mariño, Socialista, que nesta época contaba con trinta anos sería co tempo alcalde de Salvaterra. Era fillo de Antonio e Alberta, da parroquia de Fiolledo y un dos defensores do orden institucional en Salvaterra durante a ruptura provocada por Franco o que provocou a sua fuxida. (Interesante el documento la amargura de la guerra civil en Salvatierra de Juan José Pino Alvarez).





Salvaterra e a sua zona de influencia no Condado estaba marcada por ser o feudo de Bugallal polo que todo este estado de cousas o que se suma a onerosa presión da igrexa, favorece un marco social donde os esforzos dos labregos parecían destinados a sufragar calquer economía menos a que conviña a os seus propios y esforzados intereses. 



FUENTES:

la Correspondencia militar 26-5-1914



H. Hervés Sayar. Agrarismo e societarismo campesiño no val do Tea, 1900-1936

Acción Gallega: populismo agrarioy cambio político en la Galicia de la Restauración, 1912-1915
Miguel Cabo Villaverde Universidade de Santiago de Compostela2